Ptaki nad Wisłą można spotkać przez cały rok. Rzeka ta jest nie tylko miejscem, gdzie gniazdują i wychowują swoje młode, lecz także trasą migracji, a ponadto zimową ostoją. Zimą większość zbiorników wodnych zamarza i ptaki, które nie odlatują z Polski, muszą skupiać się na akwenach, na których nadal są w stanie żerować. Dlatego w czasie zimowych spacerów nad Wisłą widuje się więcej kormoranów, krzyżówek, łabędzi niemych i łysek niż w lecie, większe jest także prawdopodobieństwo spotkania bielika, którego przywabiają zbierające się tu ptaki wodne.
Oprócz ptaków pozostających na zimę po sezonie lęgowym, nad Wisłą można obserwować także gatunki, które przylatują do nas z północy i ze wschodu. Spędzają tu najzimniejsze miesiące i na wiosnę wracają na swoje lęgowiska. Dlatego też najwięcej spotyka się ich w styczniu i lutym, gdy występują największe mrozy. Trudno jest przewidzieć ich liczebność na danym odcinku, ponieważ zależy ona od wielu czynników, przede wszystkim od pogody, ale też od zamarznięcia pobliskich zbiorników wodnych oraz stanu zlodzenia rzeki.
Zimą nad Wisłą można obserwować przede wszystkim bardziej północne gatunki kaczek, traczy i nurów, które lęgną się głównie na Syberii i w Skandynawii, a tylko nielicznie w Polsce. Poniżej opisane są te gatunki, które udało się zaobserwować w czasie zimowego monitoringu ptaków w ramach projektu WisłaWarszawska.pl.
Czernica
Nad Wisłą dość często można spotkać niewielkie czarno-białe kaczki z fikuśnym czubkiem z tyłu głowy – to kaczory czernicy. Ich samice są bardziej brązowe.
Czernice to niewielkie kaczki nurkujące; u nas zwykle widuje się je przez całą zimę. Odżywiają się przede wszystkim pokarmem zwierzęcym – larwami owadów i mięczakami – dlatego też w zimie poszukują niezamarzających wód. Jest to gatunek nielicznie gniazdujący w Polsce, ale lokalnie może być nawet liczny.
Głowienka
Inną kaczką nurkującą, którą można obserwować na Wiśle, jest głowienka – kaczka nieco mniejsza od krzyżówki, zimą występująca w szacie spoczynkowej, w której samiec i samica wyglądają podobnie do siebie – dość niepozornie. Za to w sezonie lęgowym samiec rzuca się w oczy dzięki rudobrązowej głowie, czarnej piersi oraz czarnemu ogonowi.
Liczebność głowienek obserwowanych w Warszawie w znacznym stopniu zależy od pogody – gdy inne zbiorniki zamarzają, szczególnie na dłużej, na Wiśle spotyka się licznych przedstawicieli tego gatunku. W tym roku jednak odnotowano jedynie pojedyncze osobniki.
Czernice i głowienki (fot. Ł.Wardecki)
Ogorzałka
Ogorzałka także jest jedną z kaczek nurkujących, które od czasu do czasu pojawiają się nad Wisłą. Samiec tego gatunku ma zawsze czarną lub ciemną głowę, jaśniejszy grzbiet i czarny kuper. W zimie kolory te są bledsze, ale wzór pozostaje widoczny. U samic, które są bardziej brązowo-szare i mniej wyraźnie ubarwione, charakterystyczna jest biała plama u nasady dzioba.
Ogorzałka (fot. A.Węgrzynowicz)
Bielaczek
Nurogęsi można spotkać nad Wisłą i zimą, i w sezonie lęgowym, jednak pewien gatunek tracza – bielaczek – pojawia się tylko w zimie. Jest wyraźnie mniejszy od swoich pospolitych u nas kuzynów. Samiec w okresie godowym wygląda bardzo charakterystycznie i nie sposób go pomylić z innymi gatunkami: głowę i szyję ma białą, z wyraźną czarną maską na oku, a resztę ciała – biało-szarą. Ubarwienie jest kontrastowe. W szacie spoczynkowej głowa ptaka przybiera kolor rudy. Samica jest szara, z rudą głową i białym podbródkiem.
Bielaczki najczęściej widuje się w styczniu i lutym, zwykle nielicznie; na odcinku warszawskim obserwowano maksymalnie ok. 30 osobników.
Bielaczek (fot. M.Długosiewicz)
Gągoł
Kolejny gatunek kaczki typowo występującej nad Wisłą w zimie to gągoł. Kaczor jest ubarwiony czarno-biało, głowę ma ciemnozieloną, z wyraźną białą plamą u nasady dzioba.
Gągoły zwykle przemieszczają się w stadach po kilkanaście do kilkudziesięciu osobników. Samiec, dzięki specjalnej budowie lotek, w czasie lotu wydaje świszczące dźwięki. W styczniu i lutym bardzo często można obserwować rozpoczynające się toki. Kaczory tańczą wtedy dla samic, wydają trąbiące dźwięki i zarzucają głowę na grzbiet, próbując przy tym odganiać inne samce.
Na warszawskim odcinku Wisły liczebność gągołów zależy od pogody. Najwyższa odnotowana w czasie monitoringu w ramach projektu WisłaWarszawska.pl to 706 osobników.
Gągoł (fot. M.Długosiewicz)
Nury
Innymi ptakami wodnymi pojawiającymi się zimą na warszawskim odcinku Wisły są nury. Najczęściej występują dwa gatunki – nur czarnoszyi oraz nur rdzawoszyi. To dość duże ptaki, bardzo zręcznie pływające i nurkujące, ale praktycznie nigdy niewychodzące na ląd. Ich nogi są bowiem tak bardzo przesunięte do tyłu ciała, że nie sposób się na nich się poruszać. Jest to przystosowanie do nurkowania, bo choć na lądzie nury muszą się praktycznie czołgać, takie ułożenie nóg bardzo dobrze sprawdza się w wodzie.
Nury polują na ryby i inne wodne zwierzęta, które łapią z łatwością dzięki wyspecjalizowanemu, spiczastemu dziobowi. Na Wiśle najczęściej spotyka się je w czasie wędrówki, w listopadzie lub na wiosnę, zazwyczaj pojedynczo, a czasem również w większych stadach.
Nury czarnoszyje (fot. A.Węgrzynowicz)
Literatura
Chylarecki P, Sawicki G., Ostoja ptaków Dolina Środkowej Wisły, Wydawnictwo Askon, 2003.
Kruszewicz A.: Ptaki Polski Tom I., Warszawa, Wydawnictwo Multico, 2005.
Svensson L., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Multico Oficyna Wydawnicza, 2011.
Tomiałojć L., Stawarczyk T.: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław. Wyd. PTPP „pro Natura”, 2003.